جفت گیری گوسفند و مباحث مهم پیرامون آن پروسه ای بسیار حائز اهمیت برای دامداران محسوب می شود. در واقع جهت اجرای یک عملیات سودآور از پرورش گوسفند، تولیدکنندگان باید جزئیات بسیاری از رشته های مختلف مرتبط و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر را درک کنند. یکی از جنبه های اساسی عملیات پرورش گوسفند، آشنایی با روش های جفت گیری گوسفند، اطمینان از آبستن شدن میش ها و داشتن بره است.
برای اطمینان از اینکه تصمیمات مدیریتی مانع باردار شدن میش ها نمی شود، درک فیزیولوژی اولیه چرخه تولید مثل گوسفند بسیار مهم است. میزان لقاح بین انواع گوسفندان در فصل، سن، نژاد و سیستم های بره زایی مختلف، متفاوت است. درک تأثیر این عوامل شما را قادر می سازد تا بهتر بتوانید تعیین کنید که میزان لقاح مطلوب برای گوسفندان مزرعه شما چقدر است.
مهم ترین نژادهای گوسفند را می شناسید؟!
تولید مثل در دام سبک
تولید مثل در دام سبک شامل جفتگیری و تولید مثل انواع گوسفند و بز می شود. در حال حاضر به سبب علل مختلف اقتصادی، اقلیمی، فرهنگی، اجتماعی و … تولید مثل در دام سبک غالبا به صورت سنتی انجام می شود. این کار در زمان های مختلفی از سال و به صورت پراکنده صورت می پذیرد.
این موضوع کاملا می تواند به ضرر دامداران باشد و سود و صرفه اقتصادی آنها را تحت تاثیر منفی قرار دهد؛ چرا که در این حالت آنها نمی توانند برنامه مدیریتی مطلوبی را در مورد جیره نویسی و نوع تغذیه دام تنظیم و اجرا کنند. کنترل بهداشت دام، تولید بره برنامه ریزی شده بر اساس نیاز بازار، تناسب تولید با قیمت فروش و … نیز در مورد تولید مثل پراکنده دام های سبک دچار مشکل می شوند.
در حالی که، مدیریت تولید مثل گوسفندان و سایر دام های سبک و فحلی همزمان آنها، بزغاله ها و بره هایی هم سن و هم وزن حاصل خواهد کرد. این کار مدیریت تغذیه مطلوب و مناسب آنها، نحوه نگهداری از دام های مولد و دام های تازه متولد شده، کنترل بهداشت، تناسب تولید با نیاز بازار و … را تسهیل می کند.
سن بلوغ گوسفند (بهترین سن برای اولین جفتگیری گوسفند)
تعیین سن بهینه برای اولین جفتگیری گوسفند (میش های دوشیزه) همیشه ساده نیست. هر گونه تصمیم گیری در این مورد، در برخی مواقع سود و در برخی دیگر ضرر خواهد داشت. به عنوان مثال، تأخیر در جفتگیری میش دوشیزه به مدت 12 ماه منجر به تولید پشم بیشتر از میش می شود؛ اما این امر باید با دقت در برابر پتانسیل بره های کمتر در طول چرخه زندگی میش سنجیده شود.
جفت گیری گوسفندان میش برای اولین بار چه زمانی انجام می شود؟ میش های دوشیزه برای رسیدن به بلوغ جنسی باید به حداقل وزن بدن در حدود 33 تا 35 کیلوگرم برسند. آنها به طور کلی در این وزن میزان آبستنی حدود 80 درصد دارند. میش های سنگین تر در این مورد باید بهتر عمل کنند.
وجود یک تفاوت جزئی در وزن، فقط در حد چند کیلوگرم، میزان باروری را تا 40 درصد کاهش می دهد. اگر وزن یک میش کمتر از 28 کیلوگرم باشد، باردار نمی‌شود. بنابراین بره‌هایی که در اواخر دوره زایش متولد می‌شوند ممکن است در رسیدن به وزن مورد نیاز تولید مثل در سال بعد مشکل داشته باشند.
تعداد بره
در یک برنامه اصلاح نژادی برای انواع نژاد گوسفند که به خوبی مدیریت می شود، هر میش به طور متوسط 5 بار امکان جفتگیری دارد. این فرآیند ابتدا در حدود 1.5 سالگی اتفاق می افتد و تا 5.5 سالگی میش به طول می انجامد. می توان انتظار داشت که به طور متوسط سه یا چهار بره در این مدت پرورش دهد.
جفت گیری گوسفندان برای اولین بار، زمانی که با تاخیر همراه باشد، عمر تولید مثلی میش را افزایش نخواهد داد. این کار تعداد جفت گیری های ممکن را در این دوره به 4 و میانگین کل تعداد بره متولد شده از هر میش را به 3 بره کاهش می دهد. تاخیر در انجام پروسه تولید مثل و جفتگیری گوسفند ممکن است به سبب مزایایی از جمله موارد ذیل انجام شود.
مزایای تاخیر در جفت گیری گوسفند (میش):
- بهبود تولید پشم
- افزایش نرخ رشد
- ارزش فروش نهایی بالاتر به سبب گوشت آنها.
دستگاه تناسلی گوسفند
تولید مثل گوسفندان نیز همچون هر موجود زنده دیگری از طریق دستگاه تناسلی و انجام لقاح ممکن می شود. گوسفند نر و ماده نقش‌های تولید مثلی متفاوتی دارند و در بیشتر گونه‌های جانوری، نقش ماده‌ها، تا زمانی که فرزند زنده‌ای تولید نکنند، تکمیل نمی شود. حتی پس از تولد، ماده‌ها نقش مهمی در ارائه مراقبت‌های پس از زایمان دارند و در پستانداران جهت تغذیه بچه هایشان باید شیردهی کنند.
درک آناتومی اولیه و فیزیولوژی تولید مثل گوسفند و بز در اجرای یک طرح مدیریت تولید مثلی مناسب در آنها حائز اهمیت ویژه است. مسلما اندام های تولید مثل و وظایف اصلی آنها در هریک از گوسفندان نر و ماده نیز با یکدیگر متفاوت هستند. شما می توانید درباره ی دستگاه تولید مثل گاو نیز مطالعه نمایید و تفاوت دستگاه تناسلی گوسفند با گاو را بهتر درک کنید.
دستگاه تناسلی گوسفند ماده یا میش
دستگاه تناسلی میش یا گوسفند ماده از لب های فرج، واژن (اندام جفتی)، دهانه رحم، بدنه رحم، مجرای تخمدان (که به آن لوله فالوپ نیز می گویند) و تخمدان تشکیل شده است. تخمدان ها حاوی تخمک هستند و هورمون های تناسلی ماده (پروژسترون و استروژن) را ترشح می کنند.
مجرای تخمدان مانند یک قیف در نزدیکی تخمدان باز می شود و تخمک های آزاد شده از تخمدان را دریافت کرده و آنها را به محل لقاح منتقل می کند. مجرای تخمک در انتقال اسپرم به محل لقاح نقش دارد، محیط مناسبی را برای لقاح تخمک و اسپرم فراهم می کند و جنین تشکیل شده را به رحم منتقل می کند.
دستگاه تناسلی گوسفند نر
دستگاه تناسلی گوسفند نر از بیضه ها (که اسپرم و هورمون های جنسی را تولید می کنند)، سیستم مجرای انتقال اسپرم، غدد جنسي جانبي و آلت تناسلي نر يا اندام جفتي كه مني را وارد واژن گوسفند میش می کند، تشکیل شده است. بیضه ها اندام های جفتی هستند که در طول رشد جنین از حفره شکمی پایین می آیند تا در کیسه بیضه قرار بگیرند. آنها گامت های نر (اسپرماتوزوا) را تولید و هورمون جنسی گوسفند نر یا تستوسترون را ترشح می کنند. تستوسترون برای رشد ویژگی های گوسفند نر، حفظ رفتار جنسی طبیعی و تولید اسپرم ضروری است.
کیسه بیضه یک کیسه عضلانی حاوی بیضه ها است که از بیضه ها حمایت و محافظت می کند. آلت تناسلی، قسمت انتهایی دستگاه تناسلی گوسفند نر می باشد و وظیفه آن وارد کردن منی در مجرای واژن گوسفند میش است. در انتهای آلت تناسلی یک لوله باریک وجود دارد که مایع منی را در داخل و اطراف دهانه رحم گوسفند میش اسپری می کند.
تشخیص بارداری گوسفند
پنج روش تشخیص بارداری گوسفند عبارتند از: علامت‌های پرورشی، لمس رکتوم-شکمی، ابزار داپلر داخل رکتوم و دو دستگاه اولتراسونیک Scanoprobe و Scanopreg. دقت تشخیص در هریک از این روش ها متفاوت است. همچنین هر یک از این روش ها در زمان خاصی جهت تشخیص آبستنی میش ها مورد استفاده قرار می گیرند.
به عنوان مثال میش ها زمانی که بین 60 تا 96 روز حامله باشند با استفاده از دو پروب رکتوم مورد بررسی قرار می گیرند و استفاده از دستگاه Scanoprobe برای گوسفندهای میش نیز در مورد آنهایی انجام می شود که 69 تا 103 روز باردار باشند. در حالت کلی تشخیص بارداری گوسفند بایستی با توجه به شرایط فیزیکی و سایر عوامل تعیین کننده وضعیت دام به گونه ای باشد که منجر به سقط جنین و هر گونه آسیب به میش و بره نشود.
دوقلوزایی در گوسفند
تولید مثل گوسفند به صورت دوقلو یا چند قلو، به معنای افزایش قابل توجه سود مزرعه یا دامداری است. یکی از مولدترین اقدامات یک میش، توانایی او در داشتن بره دوقلو به جای داشتن یک بره است. گوسفندی که دوقلو باردار شده و در هر آبستن دو بره به دنیا می آورد بیشتر برای شما سود خواهد داشت و گوسفندی که به طور مداوم فقط یک بره به دنیا می آورد ممکن است باعث ضرر شما شود.
بنابراین، شما دوست دارید تا حد امکان میش دوقلو زا داشته باشید. اما چگونه می توان به گله گوسفندی با نرخ دوقلوزایی بالا رسید؟ در این مورد ساده ترین و معمولی ترین راهکار این است که بره میش دوقلو زا بگیرید تا در آبستن های بعدی برای شما دوقلو داشته باشد. اما متأسفانه، این کار به این سادگی امکان پذیر نیست!
میش هایی که سال به سال به طور مداوم دوقلو داشته باشند نادر هستند؛ هر چند که برخی از آنها حتی ممکن است سه قلو نیز داشته باشند؛ به کسانی که به دنبال افزایش بهره وری از طریق چندقلو زایی گوسفند هستند، توصیه می کنیم نژادی را پرورش دهند که به طور طبیعی اغلب سه قلو تولید می کند. بله، درست است!
چنین نژادهایی وجود دارند. گوسفند رومانوف و فین شیپ نژادهایی از این قبیل هستند؛ همچنین نژادهای کامپوزیتی یا گوسفندان نژاد متقابل نیز از جمله این نژادهای بارور می باشند. البته پرورش بره های گوسفندان سه قلو نیز کار بسیار مشکلی است و در اغلب موارد نرخ رشد آنها مطلوب نیست.
مجموعه فارموژن با نمونه گیری خون و تحلیل داده های ژنتیکی گوسفندان، به افزایش سرعت اصلاح نژاد و در نتیجه افزایش بازدهی دام کمک می کند؛ برای پرورش نژاد گوسفند با آگاهی کامل، با کارشناسان مجموعه فارموژن (۰۲۱۶۶۰۵۱۸۵۵) در تماس باشید.
انواع روش های جفت گیری در گوسفند
روش طبیعی جفت گیری گوسفند
جفت گیری گوسفندان می تواند به صورت طبیعی و مصنوعی انجام شود. در روش طبیعی جفت گیری گوسفند، یک یا دو گوسفند نر (قوچ) را به همراه گله ای از گوسفندان میش نگهداری می کنند. اواخر تابستان تا پاییز زمانی است که گوسفندان نر را جهت جفتگیری به میان گوسفندان میش (ماده) می فرستند.
قوچ مولد به صورت ذاتی توانایی پیدا کردن میش های فحلی شده را جهت جفتگیری دارد. مدت زمان جفت گیری گوسفند در این شیوه حدودا 50 روز به طول می انجامد. در این زمان میش ها کاملا برای جفتگیری آماده هستند و درصد باروری بالایی را نشان می دهند.
روش جفت گیری مصنوعی (روش جفتگیری تلقیح مصنوعی)
روشی غیر حضوری برای آبستن کردن گوسفندهای میش است. در این شیوه از روش های جفت گیری گوسفند، اسپرم گوسفند نر یا قوچ را با استفاده از وسایل مخصوص تلقیح مصنوعی وارد بدن گوسفندهای ماده یا میش می کنند. هورمون تراپی در این شیوه از روش های جفت گیری گوسفند می تواند باعث افزایش باروری شود.
همچون روش جفتگیری طبیعی در این روش نیز از قوچ برای شناسایی گوسفندان ماده فحلی شده استفاده می کنند. البته بر روی آلت قوچ نر پوششی می بندند تا منی قوچ وارد بدن میش نشود. سپس با اجرای عملیات تلقیح مصنوعی، اسپرم قوچ های با صفات ژنتیکی اصلاح شده را وارد رحم گوسفند کرده و میش ها را آبستن می کنند.
روش های آماده سازی گوسفند برای جفت گیری
آماده سازی صحیح میش ها در یک ماه قبل از جفت گیری می تواند تأثیر مثبتی بر لقاح و درصد بره زایی آنها داشته باشد. گوسفندها در فصل پاییز و زمانی که روزها کوتاهتر می شوند، بیشترین باروری را دارند. با این حال، در برخی موارد گله ها به طور کامل یا جزئی خارج از فصل جفت گیری معمولی نیز جفت می شوند، اما به عنوان مثال در فصل بهار نیز با آماده سازی صحیح می توان بر اثر منفی پرورش خارج از فصل غلبه کرد.
تغذیه- آماده سازی برای جفتگیری گوسفند
میش هایی که وضعیت وزنی خوبی دارند (در این باره در بالا توضیح داده شد) همیشه بهتر از میش های خیلی لاغر یا خیلی چاق تولید مثل می کنند. توجه به این نکته، نقطه شروعی برای اطمینان از لقاح خوب و موفق است. سه هفته قبل از جفتگیری گوسفندان، میش ها باید تغذیه مناسبی دریافت کنند تا اطمینان حاصل شود که وزن آنها دائماً افزایش می یابد. این کار می تواند به صورت تهیه مرتع خوب یا خوراک تکمیلی انجام شود. با این حال، فقط از چاق شدن بیش از حد آنها جلوگیری کنید.
اطمینان حاصل کنید که سطح عناصر کمیاب و ویتامین های A و E در آنها بهینه است. اگرچه گوسفندان در طول سال عناصر کمیاب را از طریق مرتع و لیس دریافت می کنند، اما ثابت شده است که مصرف مکمل های حاوی ویتامین های A و E چهار هفته قبل از جفت گیری گوسفند تأثیر مثبتی بر لقاح دارد.
کنترل انگل- آماده سازی برای جفت گیری گوسفندان
بسته به عواملی مانند آب و هوا، فصل و نوع مرتع، کرم زدایی نیز می تواند ارزش زیادی در پروسه جفت گیری گوسفندان داشته باشد. با توجه به اینکه انگل های داخلی ممکن است بر روی میش ها تاثیر منفی داشته باشند (مانند کم خونی، کاهش اشتها، اسهال، تحریک و غیره)، تقریباً می توان گفت کنترل انگل نیز به همان اندازه تغذیه مناسب بایستی مورد توجه قرار گیرد.
واکسن ها- آماده سازی برای جفتگیری گوسفند
همچنین اطمینان حاصل کنید که واکسن های لازم قبل از فصل جفت گیری، به عنوان مثال واکسن های مربوط به سقط جنین انزوتیک، کلیه پالپی، زبان آبی و غیره انجام شده باشند. به عنوان نکته ای عمومی در زمینه آماده سازی گوسفند برای جفت گیری اگر ممکن باشد، پشم میش ها را یک ماه قبل از جفت گیری کوتاه کنید. این کار یک اثر تحریک کننده نیز دارد که می تواند منجر به لقاح بهتر شود.
جمع بندی
جفتگیری گوسفند و مسائل پیرامون آن شامل انواع مباحث علل و مزایای جلوگیری از تولید مثل گوسفند، سن بهینه گوسفندان برای جفتگیری، متوسط تعداد بره، آشنایی با دستگاه تناسلی گوسفندان نر و ماده (قوچ و میش)، مزایای دو قلو زایی، انواع روش های جفت گیری گوسفندان، آماده سازی گوسفندان برای جفت گیری و … می شود که هر یک از آنها بایستی به صورت کاملا تخصصی مورد بررسی قرار گیرند.
آنچه در این میان برای پرورش دهندگان گوسفند و صاحبان دامداری ها و مزارع پرورش دام سبک مهم است، افزایش میزان بازدهی و صرفه اقتصادی مزرعه می باشد. در این راستا اتکای به علم و رفتن به دنبال بهترین و مدرن ها شیوه ها و ابزار میتواند بهترین نتایج را حاصل کند. در این متن سعی شد نکات مهم مربوط به تمام این حوزه ها در حد گنجایش متن ذکر و مزایا و معایب برخی روش ها و رویکردها در این حوزه مورد بررسی قرار گیرند.
فارموژن در حوزه اصلاح نژاد، ارزیابی ژنومیک و انتخاب دام برتر فعالیت می کند. هدف فارموژن کاهش نیاز دامداران به واردات اسپرم های خارجی و ارسال نمونه های خون یا بافت دام به خارج از کشور برای ارزیابی ژنومیکی است.
فارموژن گاوهای هلشتاین را از طریق نمونه خون (DNA) مورد ارزیابی ژنومیک قرار داده و امتیاز هر گاو برای صفات مختلف در کاتالوگ ارائه می شود. استفاده از گاوهای ژنومیک به افزایش سرعت اصلاح نژاد و بازده اقتصادی کمک می کند. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما تماس (۰۲۱۶۶۰۵۱۸۵۵) بگیرید، یا به اینستاگرام فارموژن مراجعه کنید
