گاو سیستانی از مهم‌ترین نژاد‌های بومی کشور با تیپ گوشتی است و به عنوان یک ذخیره ژنتیکی و استراتژیک کشور مطرح است که در مناطق اطراف دریاچه هامون نگهداری می‌شود. پرورش و نگهداری این گاو در منطقه سیستان اغلب در محوطه‌هایی است که در قسمتی از آن سایه‌بان تعبیه شده است. اکثر این جایگاه‌ها شکل باز و نیمه باز دارند.
در ایران جمعیت گاو سیستانی از سال ۱۳۵۵ تاکنون با کاهش ۹۳ درصدی از ۱. ۵ میلیون راس به ۱۰۰ هزار راس تقلیل یافته است. ایستگاهی تحقیقاتی برای پرورش این گاو بومی در شهرستان زهک دایر است که از سال ۱۳۶۷ فعالیت خود را آغاز کرده و در حال حاضر با داشتن نزدیک به ۲۶۶ راس، یکی از مراکز فعال در پرورش گاو سیستانی است.
تاریخچه گاو سیستانی
در جنوب شرقی ایران، استان سیستان و بلوچستان قرار دارد که از آب و هوایی گرم و خشک برخوردار است. منطقه سیستان که زیستگاه طبیعی گاو سیستانی است، قسمتی از دشتی بزرگ به همین نام است که بخش عمده آن در خاک افغانستان واقع شده است.
این گاو سال‌ها و حتی سده‌ها در منطقه سیستان به حیات خود ادامه داده‌است به گونه‌ای که آثار به دست آمده از حفاری‌ها و اکتشافات باستانی در شهر سوخته نشان می‌دهد که ۲۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در این منطقه گاو سیستانی زیست می‌کرده است و همواره از آن برای کار کشاورزی، تولید شیر و گوشت استفاده می‌شده‌است.
گاو سیستانی، یکی از بهترین نژاد‌های گاو بومی کشور به حساب می‌آید. علاوه بر سازگاری بالا با شرایط محیطی مناطق گرمسیر، از صفات رشد و تولید گوشت نسبتاً مناسبی نیز برخوردار است. از نظر ظاهری، این گاو کوهان دار و شبیه گاو‌های گونه Bos indicuse یا Zebo است.
ویژگی‌های ظاهری
گاو‌های نژاد سیستانی هیکل متوسط، سم‌های قوی و محکم، بدنی کشیده و قوس دار، کپل متوسط، سری کوچک با پیشانی پهن و برجسته و مو‌هایی تا اندازه‌ای خشن دارند. داشتن غبغبی بلند و چین دار از خصوصیات بارز گاو سیستانی به شمار می‌رود. قسمت‌های خلفی و ران‌ها، به خصوص در گاو‌های نر و پرواری بسیار پهن و بزرگ و دارای عضله‌بندی زیاد و مرغوبی است که به خصوصیات تیپ گاو‌های گوشتی نزدیک است.
صفت بی‌شاخی در این نژاد غالب بوده و اغلب گاو‌های نر و ماده فاقد شاخ یا دارای شاخ‌های کوتاه و لق هستند. رنگ غالب در این نژاد سیاه بوده اما رنگ‌های ابلق (سیاه و سفید)، خاکستری، خرمایی و… نیز در بین این نژاد دیده می‌شود. به نظر دامداران محلی، رنگ ابلق و سیاه دارای اصالت بیشتری هستند.
ویژگی‌های فیزیکی
گاو ماده
- متوسط وزن گوساله‌ها در هنگام تولد: ۱۸ الی ۲۲ کیلوگرم
- دوره شیردهی: ۷ ماه
- وزن متوسط: ۲۵۰ الی ۴۰۰ کیلوگرام
- طول بدن: ۲ متر
- متوسط ارتفاع بدن ۱۳۲سانتی‌متر
گاو نر
- وزن متوسط: ۳۵۰ الی ۴۵۰ کیلوگرم
- طول بدن: ۲. ۲ متر
- متوسط ارتفاع بدن: ۱۴۶سانتی‌متر
- دور سینه گاو‌های نر: ۱۸۲ سانتی‌متر
- ارتفاع جدوگاه: ۱۳۲سانتی‌متر
- سن مناسب شروع پروار: ۱۰-۱۲ ماهگی
افزایش وزن روزانه گوساله‌های نژاد سیستانی در صورت استفاده از جیره غذایی مناسب، در طول ۶ ماه پرواربندی، 1.13 کیلوگرم است ضریب تبدیل موادغذایی (F. C) به گوشت، متوسط هشت به یک است.
ویژگی‌های شیر گاو سیستانی
گاو سیستانی در طول مدت ۲۲۰ روز، ۱۲۶۲ کیلوگرم شیر (5.7 کیلوگرم در روز) در شرایط پرورش سنتی تولید می‌کند. گروهی از دامپروران در هر دوره ۱۶۰۰ لیتر شیر (متوسط تولید شیر روزانه ۷کیلوگرم) به دست آورده‌اند که البته تغییرات میزان شیر به چگونگی تغذیه و انتخاب دام بستگی دارد.
شیر گاو سیستانی از لحاظ مقدار چربی و پروتئین، غنی‌تر از بسیاری از نژاد‌های گاو است. متوسط تولید چربی شیر آن‌ها 4.6 درصد و مقدار پروتئین شیر آن‌ها 4.22 درصد است.
قدرت سازگاری گاو سیستانی
در بین نژاد‌های بومی ایران، گاو سیستانی از استعداد رشد و تولید گوشت بالایی برخوردار است. خصوصیات این نژاد نظیر مقاومت به بیماری‌ها، کنه‌ها، تغییرات جوی و کم توقعی در کنار استعداد رشد و پروار شدن جبرانی گوساله‌های نر سیستانی در زمان پرواربندی، قابلیت تولید گوشت، کمیت و کیفیت لاشه، بازده غذایی و قابلیت پرواربندی مناسب در این نژاد قابل توجه است، همچنین این گاو بومی قدرت شنا و تعلیف در آب‌های دریاچه هامون دارد.
حیوانات این نژاد بسیار قانع هستند، به طوری که خوراک عمده آن‌ها را در طول سال، نیزار‌های اطراف دریاچه و کاه تشکیل می‌دهد و شاید اغراق نباشد اگر گفته شود هیچ نژاد غیر بومی توان تحمل و تولید تحت چنین شرایطی را ندارد. بخش مهمی از قابلیت‌های ژنتیکی این دام بر اثر انتخاب طبیعی و مصنوعی در شرایط سخت و نامساعد آب و هوایی منطقه، طی سالیان طولانی حاصل شده است.
از ویژگی‌های سازگاری این نژاد با محیط طبیعی، می‌توان به کوهان گاو به عنوان محلی برای ذخیره انرژی به دلیل كمبود منابع خوراك دام در این ناحیه اشاره کرد.
با توجه به توضیحات ذکرشده لازم است که با کاربرد و اجرای برنامه‌های اصلاحی دقیق و حساب شده به حفاظت از جمعیت گاو سیستانی و توده ژنتیکی اقدام نموده تا اولاً موجب حفظ و پایداری این نژاد در منطقه‌ای که سازگار شده‌اند شود. ثانیا در صورتی که در برنامه‌های اصلاحی برای انتخاب و آمیخته‌گری نیاز به خلوص نژادی بود از آن‌ها برای اهداف مورد نظر استفاده شود. فارموژن می‌تواند در این مسیر همراه شما باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر با ما در تماس باشید.
